...ادامه مطلب:
3- قهوه خانه های سر راهی (چایخانه ها ): دکتر پولاک اتریشی – که سال 1851 میلادی از طرف امیرکبیر و دولت ایران برای جذب معلمین اتریشی به استخدام در آمد و در 1851 میلادی به تدریس علم طب مشغول شد- در سفرنامه خود به قهوه خانه های سر راهی ( چایخانه ها ) اشاره می کند . این نوع قهوه خانه ها در سر راه ها و میان جاده ها قرار داشتند که بیشتر سر پناهی برای استراحت و رفع خستگی مسافران بین راهی بودند و به قشر و صنف خاصی تعلق نداشتند . هم اکنون هم نمونه های مدرن آن با نام کافه ترانزیت موجود است و مورد استفاده قرار می گیرد.

4- قهوه خانه های موقت : جملی کارری ، سیاح ایتالیایی – که در زمان شاه سلطان حسین صفوی به ایران آمده است – از قهوه خانه های موقت صحبت کرده است . این قهوه خانه ها هنگام عزاداری ها و روضه خوانی های بزرگ بخصوص عزاداری های امام حسین (ع) در دهه محرم و اربعین و ماه های صفر و رمضان ، مجالس عروسی ، مهمانی های بزرگ مانند بازگشت حجاج از سفر حج و اجتماعات صنفی و سیاسی ، قهوه خانه هایی در آن ایام بر پا می شد که به قهوه خانه های موقت معروف بودند. محل بر پایی این قهوه خانه ها ، مساجد و خانه ها بود .



5- قهوه خانه های موجود در حمام های معتبر: انگلبرت کمپفر ، سیاح آلمانی که در زمان شاه سلیمان به عنوان پزشک در ایران بوده- به قهوه خانه های موجود در حمام های معتبر اشاره می کند . هر یک از حمام های عمومی ، آبدار خانه ای در خور وضع و موقعیت خود داشتند. در آبدارخانه حمام ، بساط قهوه ، چای ، چپق و قلیان دایر بود و تا وقتی مشتری ها در بینه حمام مشغول گفت و گو بودند به فرا خور وضع و شان اجتماعی ، منزلت محلی ، خوی و عادت در زمستان با قهوه و چای و در تابستان با عرق بیدمشک ، شربت و هندوانه ، همراه قلیان یا چپق پذیرایی می شدند. گاسپاردروویل، جهانگرد اسپانیایی در کتاب خود با عنوان " ایران " درباره نقش اجتماعی حمام ها و ارتباط آن با قهوه خانه چنین می نویسید: " حمام های عمومی محلی برای ملاقات طبقات پایین ایرانی است و بیگانگان و سودا گران معمولا برای آشنایی با یکدیگر یا مذاکره درباره معاملات به حمام می روند و با کشیدن چپق و قلیان و نوشیدن قهوه ،ساعتی را در آنجا می گذرانند و در این مدت اخباری را بین خود رد و بدل می کنند."

6- قهوه خانه های سیار (قهوه چیان دوره گرد): سیاحانی همچون کاری و کمپفربه شکل دیگری از قهوه خانه به نام قهوه خانه های سیار ( قهوه چیان دوره گرد) اشاره کرده اند . عده ای از قهوه چیان که فاقد سرمایه و محل کسب برای دایر کردن قهوه خانه بودند. به طور سیار چای یا یا قهوه را به کوچه و بازارهای می بردند ودر محل تجمع کارگران و کسبه بساط می افکندند و از این راه زندگی می گذراندند. با گذر زندگی از سنت به مدر نیسم ، قهوه خانه ها نیز اندک اندک در لابه لای کتب تاریخی جای خواهند گرفت و جای خود را به کافی شاپ های امروزی می دهند،اما گفت و گو درباره آنها وآنچه بوده اند ، فقط به آن جهت با اقبال مواجه می شوند که روشنگر گوشه هایی از تاریخ این مرز و بوم بویژه تاریخ اجتماعی باشد. زمانی قهوه خانه ها با کاربرد های متفاوت ، یکی از مراکز مورد توجه و از ضروریات زندگی مردم ایران و به جهت مسائل پیرامون مورد توجه و استقبال بودند.

یه کافه که پر از شعر و ترانه ست
یه ترانه که به تلخی یه قهوه ست
یه نوار که فقط صدای گریه ست
دلخوشی من فقط یه گیتار کهنه ست
برای فرار از غم تنهایی
کافه نادری فقط یه بهانست...

قهوه خانه ها، محلی برای تجمع کارگران و بساط افکندن دوره گردانی بود که با فروش کالای خود روزگار می گذراندند

با ورود گیتی نوردان اروپایی بویژه از روزگار صفویان به این سو و توجه آنان به زندگی مردمان ایرانی ، اطلاعاتی از چگونگی گذران زندگی آنان در سفر نامه های گیتی نوردان اروپایی جای گرفت . این اطلاعات ارزشمند می تواند روشنگر بخشی از تاریخ اجتماعی ایران باشد .

از دیر باز ، قهوه خانه ها در شمار نهاد های اجتماعی و فرهنگی تاثیر گذاری بودند که در ادامه فعالیت های خود به جایگاهی ثابت برای اجرای نمایش های سنتی ، مذهبی ایرانی و برخی خرده نمایش ها تبدیل شدند . به تعبیر دهخدا، واژه قهوه خانه مرکب از دو کلمه قهوه و خانه است و به مکانی گفته می شود که در آن قهوه و بعدها چای تهیه و نوشیده می شد . این واژه در فرهنگ معین چنین تعریف شده است : " جایی که قهوه و چای دم کنند و فروشند " . واژه مذکور در فرهنگ لغت آکسفورد معادل کافی شاپ بوده و به رستورانی کوچک که مردم برای صحبت ، نوشیدن قهوه، چای و خوردن غذاهایی همچون دیزی می روند ، توصیف شده است . از این رو با تکیه بر اسناد . مدارک و کتاب های تاریخی مربوط به سیاحان خارجی می توان قهوه خانه ها را از آغاز پیدایش تاکنون بر اساس کار و وضیفه به شش گروه تقسیم کرد.



1- قهوه خانه های کوچک و بازار : شاردن، سیاح فرانسوی در دوره های شاه عباس دوم صفوی و شاه سلیمان صفوی سه بار به ایران سفر کرده است . او از قهوه خانه های کوچه و بازار یاد می کند که به نظر می رسد همانند اکثر فضاهای فرهنگی و اجتماعی در یک شهر مانند مسجد جامع، مدارس علمیه ، خانقاه ها و زور خانه ها ، اولین قهوه خانه ها هم کنار بازار ها و بازارچه ها شکل گرفته اند و بعدها هر کدام از این قهوه خانه ها به عنوان پاتوق هایی برای مشاغل و گروه های خاصی در آمد و حتی مشتری های ثابتی داشتند . همچنین این نوع قهوه خانه ها جزو اولین مکان های اجرای نمایش های سنتی و مذهبی بودند.

2- قهوه خانه های خصوصی (ابدار خانه ها) : آدم اولنار یوس ،سیاح آلمانی که در زمان شاه صفی به ایران آمده است . از قهوه خانه ها ی خصوصی ( آبدار خانه ها) یاد می کند که قهوه خانه هایی بودند که اشخاص از مهمانان خود با چای ، قهوه و در خانه خود پذیرایی می کردند.
(ادامه دارد...)

بی تو رفتم به کافه میلادو
کافه چی واسه من سفارش داد
گریه،معجون و حلقه،شال و کلاه
بعد هم آمارمو به داعش داد...
اومدن بمب و منفجر کردن
توی شهری که بغض پاریس شد
تو توی انفجار من بودی؟!!!
این که چشمای داعشم خیس شد.!
"فاطمه حبیبی"

احساس  یه مایا رو دارم  در اولین روز  سال 2013 ....
حتی پیپ هم دیگه دوای دردم نیست!

Pasargadtabac ( ساعت کار ده صبح تا ده شب):
گل رفت و شمیم خوشش اینجاست هنوز

بلبل به هوا ی گل چه شیداست هنوز

رفتی ز جهان اگر چه ای روح خدا

لیکن علم مهر تو بر پاست هنوز

رحلت جانسوز امام خمینی(ره) تسلیت باد

مدیریت مجموعه پاسارگادتاباک

مجموعه پاسارگادتاباک و کافه آرتین ۱۴ و ۱۵ خرداد تعطیل است.

عملکرد قهوه خانه از گذشته تا امروز :



پس از شکل گیری محله ها و بازارها در کنار مجموعه ای از واحدهای صنفی ، نیاز به احداث قهوه خانه نیز ملموس شد و تقریبا در هر محله ای قهوه خانه ای بزرگ یا کوچک به فرا خور امکانات آن محل راه اندازی شد که در ابتدای امر محلی برای خوش گذرانی قشرهای مرفه جامعه بود ، اما با جا افتادن آن در بین طبقات متوسط جامعه بخصوص صاحبان مشاغل آزاد به آن روی آوردند و در اینجا بود که بعضی از قهوه خانه ها به صنف و گروه خاصی اختصاص و هر کدام از آنها پاتوق قشر خاصی از جامعه شد. این نهاد به مرور زمان همراه با زور خانه به عنوان مکانهایی جهت تقویت روحیه ملی و مذهبی مردم نقش موثری را ایفا کردند حتی تصاویری از پهلوانان به عنوان بزرگداشت آیین جوانمردی بر دیوار قهوه خانه ها نقش بست. قشرهای مختلف مردم پس از فراغت از کار روزانه و در اوقات بیکاری در قهوه خانه ها جمع شده و ساعت ها وقت خود را به تبادل نظر در امور اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی می پرداختند، آنها رفتارهای خانوادگی ، محلی و مسائل مادی خود را در آن نشستهای دوستانه مطرح و حل می کردند.

به هنگام عزاداری و روضه خوانی بویژه در ایام دهه محرم و اربعین به مکان گرد همایی تبدیل می شد . نقالان و قصه گویان که تا قبل از تشکیل قهوه خانه در فضا های عمو می و گذرگا هها ی پر رفت و آمد معرکه می گرفتند پایگاه منا سب و ثابتی برای نقالی یافتند. این امر از اواسط دوره قاجار به صورت برنامه رایج و پر خواهنده قهوه خانه ها در آمد. مطالب مورد نقل نیز به فرا خور درک و دانش مستمعان از قهوه خانه ای به قهوه خانه دیگر متفاوت بود.
البته با توسعه روابط فرهنگی و تجاری ایران با کشور های اروپای و گسترش وسایل سمعی –بصری و بویژه ورود رادیو و تلویزیون به قهوه خانه ها ، این نهاد اجتماعی اعتبار خود را به مرور زمان از دست داد و بتدریج به عنوان محلی برای نوشیدن چای خوردن صبحانه و نا هار رو رفع خستگی شکل گرفت . گا هی هم برخی اوباش در آن مکان موجبات شلوغی را فرا هم می آوردند و بر همین ا ساس بود که کنت دو مونت فرت ، رئیس اداره پلیس ایران قانونی را برای انتظام امور قهوه خانه ها وضع کرد قریب به این مضمون : هر کس که اسباب نزاع را فراهم کند از 48 ساعت تا یک ماه حبس شود و از یک تا ده تومان جریمه از وی اخذ شود . اگر صاحب دکان هم در وضع منازعه فورا به مامور پلیس اطلاع ندهد و منازعه را ابقا کند، او نیز شریک جریمه حبس بوده ودر مدت محبوسیت قهوه خانه بسته خوا هد شد.

قهوه خانه ها در اوضاع و احوال ایران نقش موثری داشته و اقشار مختلف در این مراکز دور هم جمع شده و به تصمیم گیری پیرامون حوادث جاری می پرداخته اند. فراموش نکرده ایم پس از انعقاد قرار داد انحصار کشت و بازرگانی دخانیات به انگلستان و استفتای مردم از آیت الله میرزای شیرازی در زمینه تکلیف شرعی استعمال قلیان ، در آن هنگام که حکم آن بزرگوار مبنی بر تحریم استعمال توتون و تنباکو صادر شد ، قهوه خانه ها هم همگام با دیگر اقشار مردم قلیان ها را شکسته و به خیابانها ریختند و در مقابل این حکم سر تعظیم فرود آوردند.

کافه ها جای قشنگی هستند
اگر
چشمی که دوستش داری روبرویت باشد
و جز برق نگاهش نوری نباشد
کافه ها جای قشنگی هستند
اگر
انگشتی در حلقه فنجان قلاب شده،
و لبهایی برایت عاشقانه فال بخواند
در حالی که شیرین ترین قهوه عمرت را خورده باشی
بی تو اما
کافه ها جای دلتنگیست
که فقط آنجا قهوه تلخ میچسبد...

فضای داخلی قهوه خانه :



قهوه خانه ها در تهران شکل و وضع خاصی داشتند ، هر قهوه خانه از فضایی نسبتا وسیع تشکیل شده بود که دور تا دور آن را با سنگ و آجر به صورت سکو در آورده و مردم روی آن سکو ها نشسته و به نوشیدن چای و قهوه و کشیدن قلیان مشغول می شدند و در ضمن به گفتگو و بحث در باره مسائل روز می پرداختند . قلیان در دوره ناصرالدین شاه به طبقه اعیان و رجال سر شناس اختصاص داشت و چپق به طبقه پایین و کلاه نمدی ها مربوط می شد .
سالن سر پوشیده قهوه خانه ها بیشتر با اشیای زینتی مانند تابلو ، شمایل بزرگان دین ، عکس پهلوانان ، قالیچه ، علامت، کتل و چراغ های گوناگون مفروش و مزین می شد . روی سکوهایی که نشیمنگاه مشتریان بود قالیچه های خوش رنگ و زیبا گسترده می شد . برخی قهوه خانه ها با مجموعه ای از پرده ها و تابلو ها ی نقاشی آراسته شده بود که دارای مضامینی مذهبی مثل قیام عاشورا ، تصاویر حضرت رسول اکرم (ص) ، امیرالمومنین علی (ع) و نبردهای آن بزرگان بود یا موضوعات ملی را بر می گرفت مثل داستانهای رزمی و بزمی ایرانی ، رخدادهای افسانه ای و حماسی ، چهره شا هان و قهرمانان شا هنامه فردوسی .
از اواخر دوره سلطنت قاجار یه به بعد اوج دوره نقاشی عامه در قهوه خانه بوده است . همان طور که اشاره شد مشتریان ابتدا روی سکوهای مفروش به قالی یا زیلو می نشستند و قهوه خانه ها ی قدیمی بدون میزو صندلی ، در و پنجره و شیشه بود تا این که از اوایل سلطنت پهلوی این ابزار و وسایل به این مکان راه یافت. از نظر معماری شبا هت زیادی بین قهوه خانه ها و سربینه حمام های قدیمی وجود داشت که دیوارها با کاشی پوشیده می شد و قهوه خانه علاوه بر فضای سر پوشیده ، دارای فضای سربازی هم بود که به آن باغچه می گفتند . نا هار قهوه خانه ها آبگوشت بود که در قدیم از دیزی های سنگی ، ظروف سفالی ساده ، لعابدار و چینی استفاده می شد و در دهه های اخیر از ظروف روئی و استیل برای اسباب نا هار استفاده می شود .

بهای هر استکان چای دو شاهی (یک دهم ریال) ، قلیان با بهترین تنباکو مهیا شده در قلیان چوبی و کوزه گلی آب چکان و به اصطلاح چاق شده به وسیله متخصص ترین کار گران قلیان چاق کنی یک شاهی (یک بیستم ریال) بود، یکی از شرایط این بود که مشتری حتما باید دو عدد چای بنوشد.

کافه چی قهوه بریز تلخ و تاریک و غلیظ
سخت درگیر سکوتیم،کاسه ی چاره بریز
ماه آمد و گذشت و همه بی خواب شدیم
اندکی حرف بزن،غصه بخور اشک بریز
عادت کافه نشینیست به هر زخم زبان تن بزنیم
بنگر این حال و کمی خون ز دل پاره بریز